De geschiedenis van breien

Het breien zelf

Waarom jij breit of ik brei, weten wij allebei. Maar in de oudheid was dit één van de technieken om lappen textiel te vervaardigen. Iets anders was er niet. Breien was in de oudheid een manier om een elastisch stuk stof te vervaardigen, een geweven stuk stof daar en tegen was stijf en stug.

Tegenwoordig is dat niet meer zo, want we kunnen nu in het rond weven en platte stukken recht breien.

Maar de eerste 'breisels' zijn ontstaat uit een techniek dat naaldbinden (Deens Nålebinding)  heet.  Het lijkt op haken, maar er is een verschil: Er wordt met korte draden gewerkt en een gewone naald.  De draad wordt met de naald door een lus gehaald waardoor een nieuwe lus ontstaat. En nu ik de naald zo zie (zie foto) herinner ik mij dat ik dit wel eens eerder heb gezien in een museum.  In de oudheid werden ze vaak gemaakt van bot. Kun je nagaan hoe oud dus..

Wikipedia zegt er dit over:

Breien (of ook breiden) komt in het Middelnederlands voor. Het Nederlandse werkwoord is verwant aan onder andere het Oudsaksisch bregdan (vlechten, knopen), het Oudfries brîda of breida (trekken, rukken), het Oudhoogduits brettan (trekken, weven) en het Oudengels bregdan (trekken, rukken, vlechten). Al deze vormen gaan terug op de wortel *b^herH- (dat 'boren' betekende) in het Proto-Indo-Europees. Hoe het werkwoord precies de betekenissen 'trekken', 'weven' en uiteindelijk 'breien' verkreeg, is onduidelijk.

Legendes over het ontstaan

Er doen een aantal legendes de ronde over breien en het ontstaan ervan..

De ene zegt dat Eva in het paradijs voor Adam sokken aan het breien is, waarbij ze zelfs het patroon van de slang erin verwerkt!

In Yemen gelooft men dat breien altijd al heeft bestaan, zelfs al voor de tijd van de koningin van Sheba (tijd v. koning Salomo etc). In weer andere verhalen wordt juist zij genoemd als de uitvinder ervan. 

Hoe het ook zij, de techniek van het breien is ontzettend oud en sommige breistukken die gevonden zijn dateren tot zelfs 1100 A.D.!  Deze zijn voornamelijk gevonden in Egypte (zie foto)

De brei techniek ontwikkelt zich

Het schijnt dat de Arabieren één van de eersten waren die de breitechniek verder hebben uitgebreid. Zij breiden hun kleding vergelijkbaar met de techniek die gebruikt werd om visnetten mee te knopen. Het enige verschil tussen deze twee is dat voor het zogenaamde breien van hun kleding, ze de lussen niet knoopten, maar de draad op een bepaalde manier zo wisten te spannen dat er een compacte structuur ontstond.

Ze maakten hier mee een bepaald soort sandaal, lijkend op een sok waarmee ze zich prima uit de voeten konden maken in de hete woestijn zanden.

Van origine was breien en weven een vak dat alleen door mannen werd beoefend. In de Middeleeuwen ontstonden er allerlei gildes, waaronder ook het breigilde. Een gilde beschermde hun eigen kennis, en je kon het beroep alleen uitoefenen door er lid van te zijn. De kennis werd overgedragen van meester naar leerling. Deze vaak jonge leerling zat eerst 6 jaar in de leer om het vak te leren en de technieken. Pas na zijn afstuderen in de vorm van een (aantal) masterpiece(s) kon hij echt aan de slag.

Veel kennis van toen is verloren gegaan omdat er niets werd opgeschreven. Het weinige erfgoed uit die tijd dat nog is overgebleven zijn o.a. kleding stukken zoals een set kousen of een gebreide hoed.

Leuk feitje: Een van de eerste brei gildes ontstond in de zuidelijke Nederlanden, in Tournai (nu Doornik, België) in 1429.(Nederland zag er toen heel anders uit dan nu)

Voor meer info zie ook Nederlands gebreid

De breigildes in Nederland leverden een hoge kwaliteit aan breiwerk. Dit viel ook op bij Tsaar Peter 1 (1672-1725) toen hij een bezoek bracht aan Doornik en kledingstukken bestelde bij een brei gilde zoals een hoge gebreide hoed. (zie foto) Deze Tsaar gaf aan de Paus van toen als koninklijke gift net zo'n hoed als hij had aangeschaft. Deze gift verklaart wel hoe men toen aan keek tegen breiwerk:  Als iets kostbaars en van grote waarde.

Een leuk verhaal

Nog een leuk verhaal over het breien van kousen, is dat rond 1550 de Deense koning zo onder de indruk was van de kwaliteit en de pasvorm van Nederlandse kousen, dat hij een groepje Nederlandse breiers met hun families naar Denemarken haalde om daar hun hoogwaardige kousen breikunsten te introduceren. De koning vervaardigde een wet uit die voorschreef dat alleen hij en zijn koninklijke familie zijden kousen mochten dragen van deze breikunstenaars.

De gegoede burgers van Copenhagen waren het daar natuurlijk helemaal niet mee eens, en gingen in opstand. De koning gaf ze daarna het recht om katoenen kousen te dragen.

Daarna kwamen de 'gewone' burgers in opstand, en de koning stond hun toe om wollen kousen te dragen.

Aan de hand van de kousen die de Copenhaagse burgers droegen kon men dus zien tot welke klasse men behoorde.

William Lee

Al met al, als je goed kousen kon breien in die tijd, had je een goed inkomen. Zo ging dat ook in de Lage Landen.. Hollanders besteden al gauw het kousen breien uit en lieten dat doen door breiers in Scotland en Noord- Engeland tegen veel lagere kosten.

Om uitbuiting tegen te gaan bedacht een Engelse predikant genaamd William Lee, in 1598 een uitvinding: de breimachine.. Het verhaal gaat dat zijn oog op een meisje was gevallen, maar zij had alleen oog voor haar breiwerk en niet voor hem! Om haar het vele werk uit handen te nemen heeft hij een breimachine ontworpen.

Een ander verhaal over dezelfde William Lee gaat dat hij eindelijk met zijn liefje af kon spreken en dat zij alleen waren. Maar zij bracht op hun rendez-vous haar breiwerk mee. Dat irriteerde hem zo, dat hij de breimachine heeft uitgevonden om haar het werk uit handen te nemen.

(Zoals je nu leest, was rond 1600 breien nu ook een beroep voor vrouwen. Maar tegen de breigildes konden ze niet op, en werden flink onderbetaald met het breien van wollen kousen.)

Machinaal breien

Hoe het ook zij, door de uitvinding van de breimachine in 1598 veranderde hij de brei industrie. In eerste instantie was het bedoeld om de onderbetaalde kousen breisters een beter leven te bieden. Maar Koningin Elisabeth I ( 1533- 1603) gunde hen niet zijn patent op de breimachine, en verbood verdere ontwikkeling ervan.

Lee en zijn familie verhuisden daarna naar Frankrijk. Daar had hij ook niet veel succes, maar werd hem wel een vergunning verleend door de Franse hugenoot Hendrik VI. Lee stierf een paar jaar later in 1614. Zijn broer perfectioneerde later de breimachine en bracht hem naar Leiden. Al gauw bleek dat de machine inderdaad sneller was dan de hand breiers.  Hierdoor verdween ook de handel tussen Nederland en Noord-Engeland. In de periode 1670-1680 zijn er nog meer verbeteringen aan gebracht aan de breimachine. Daarna neemt de machine een vlucht en is zijn gebruik in Engeland, Italië, Frankrijk, Nederland en regio's in Saksen niet meer weg te denken.

Hierna werd het vak breien meer een huishoudelijke bezigheid, en niet alleen beoefend door mannen. Alleen de vissers en herders bleven breien om te voorzien in hun behoefte. Vrouwen daarentegen werden professionals op dit gebied.  Het waren vaak de elite vrouwen die het zich konden permitteren zich met de breikunst bezig te houden en elegante creaties te creëren.

Voor het gewone burger volk bleef breien een manier om zich te kleden.

Er zijn al tal van blogs en berichten geschreven over de geschiedenis van het breien.. Neem ook eens een kijkje bij onderstaande blogs!

Een recht een averecht

Wol en co

Breiclub

Bronnen

Knitting from the Netherlands, by Henriette van der Klift-Tellegen

Wikipedia

Nederlandsgebreid.org